Het aanbod en de concurrentie op de kledingmarkt is groot. Assortimenten van verschillende aanbieders vertonen soms opmerkelijke gelijkenissen. De modesector is een van de grootste slachtoffers van namaak op de niet-digitale markt. Gelukkig zijn kledingontwerpen meer dan eens ook vatbaar voor intellectueelrechtelijke bescherming, zodat de rechthebbenden niet in de kou hoeven te blijven staan.
De belangrijkste intellectuele rechten in dit verband zijn het auteursrecht, het modellenrecht en het merkenrecht.
In tegenstelling tot het (geregistreerd-)modellenrecht en het merkenrecht (hieronder), vereist het auteursrecht geen formele registratie. Een werk valt automatisch onder het auteursrecht als het aan de vereisten van vorm en originaliteit voldoet.
Men zal ten eerste enkel voor dessins in concrete vorm aanspraak kunnen maken op auteursrechtelijke bescherming. Algemene bescherming voor bijvoorbeeld ‘dierenprints’ of de ‘urban’ of ‘hipster’ kledingstijl is niet mogelijk.
Het belangrijkste struikelblok is echter het originaliteitsvereiste. Algemeen wordt aangenomen dat een ontwerp origineel is als het, ten eerste, een product is van een intellectuele inspanning en, ten tweede, een uitdrukking vormt van de persoonlijkheid van de ontwerper.
De ontwerper moet dus eigen, creatieve keuzes maken om tot het dessin te komen. Bijvoorbeeld een simpele voorstelling van een bloem, een vogel, een ruit, etc. zijn aldus niet auteursrechtelijk beschermbaar. Een artistieke interpretatie ervan die de persoonlijke toets van de maker draagt en het product is van een creatieve inspanning, kan dat wel zijn.
Terwijl bijvoorbeeld een simpele of waarheidsgetrouwe voorstelling van een vogel of een bloem in principe niet in aanmerking komt voor auteursrechtelijke bescherming, zou dit wel het geval zijn voor een persoonlijke artistieke interpretatie van die vogel of bloem, te meer in combinatie met andere creatieve keuzes op vlak van bijvoorbeeld kleur, positie, schikking, achtergrond, etc. De esthetische waarde van het ontwerp, m.n. of het als ‘mooi’ wordt gepercipieerd, is in principe geen factor die invloed heeft op de bescherming.
Naast het hiervoor besproken auteursrecht, zou men mogelijk ook intellectuele aanspraken kunnen laten gelden onder het (tekeningen- en) modellenrecht.
Dit intellectueel recht bestaat op drie niveau’s. Er wordt onderscheid gemaakt tussen het Benelux-model, het (Europees) gemeenschapsmodel en het internationaal model.
In de regel vereist het modellenrecht, net zoals het merkenrecht (hieronder), een registratie.
Op Europees niveau bestaat er echter ook een modellenrecht zonder vereiste van registratie: het niet-geregistreerd gemeenschapsmodel. De beperkte draagwijdte van dit recht, met name de geldigheidsduur tot slechts drie jaar nadat het dessin voor de eerste maal aan het publiek beschikbaar werd gesteld, maakt dat er in het algemeen niet erg vaak gebruik van wordt gemaakt. Zoals uit onderstaande voorwaarden zal blijken vallen de onder dit recht beschermde ontwerpen veelal ook onder het auteursrecht, dat doorgaans een interessantere bescherming (in principe tot 70 jaar na het overlijden van de ontwerper) biedt. De ene bescherming sluit de andere echter niet uit, zodat, zeker in de modewereld waar ontwerpen dikwijls maar een seizoen lang meegaan, het niet-geregistreerd gemeenschapsmodel toch een zeer nuttig instrument kan vormen.
De voorwaarden voor modellenbescherming in België en in de EU zijn enerzijds ‘nieuwheid’ en anderzijds ‘een eigen karakter’. Onder nieuwheid wordt begrepen dat er nog geen identiek of quasi-identiek model mag bestaan. Onder eigen karakter begrijpt men dat het model bij het publiek een andere indruk moet wekken dan de voorheen reeds bestaande modellen.
In het merkenrecht wordt, net als bij het modellenrecht, onderscheid gemaakt tussen drie categorieën, op basis van geografisch gebied. Elk van deze categorieën, met name het Benelux-merk, het (Europees) gemeenschapsmerk en het internationaal merk, is onderworpen aan eigen rechtsregels voor de registratie en bescherming.
Voor België en Europa geldt dat een teken als merk kan worden beschermd als het ten eerste toelaat om de waren of diensten van een onderneming te onderscheiden van die van andere ondernemingen en ten tweede vatbaar is voor duidelijke en nauwkeurige voorstelling. Over deze laatste voorwaarde leest u meer in ons eerder blogbericht. Daarnaast moet het teken ook toelaatbaar en beschikbaar zijn om als merk te kunnen worden gedeponeerd.
De grootste horde voor de merkbescherming in de mode zal doorgaans het onderscheidend vermogen zijn. Aangezien mode inherent tijdelijk en veranderlijk is, blijven dessins of ontwerpen dikwijls niet lang genoeg bestaan om exclusief geassocieerd te kunnen worden met een bepaalde ontwerper. Vooral de klassieke collecties van bekende modehuizen zullen hiervoor in aanmerking komen. Voorbeelden hiervan zijn het ‘damier’ (dambord) -patroon van Louis Vuitton en het bekende ‘tartan’ ruitmotief van Burberry.
Wat regelmatiger voorkomt is dat ontwerpers hun bedrijfslogo of –naam (die reeds als merk gedeponeerd is) in hun kleding verwerken. Voorbeelden hiervan zijn o.a. Nike, Ralph Lauren, etc. Ook dan kan men uiteraard op basis van het merkenrecht opkomen tegen derden die hierop een inbreuk plegen.
Er zijn dus verschillende manieren om mode- en kledingontwerpen te beschermen tegen namaak. Al naargelang de specifieke situatie en noden kan de ene beschermingsvorm of de andere (of een combinatie) het meest interessant zijn. Hoewel het uiteraard best is om zich vooraf te bevragen over de gepaste bescherming, is het dikwijls ook mogelijk om post factum nog bepaalde beschermings-mechanismen in te roepen die geen voorafgaandelijke formaliteiten vereisen, zoals het niet-geregistreerd gemeenschapsmodel of het auteursrecht.
Heeft u vragen over hoe u zich het best kan beschermen tegen namaak, bent u er het slachtoffer van geworden of wordt u ervan beschuldigd?
Corbus Advocaten en onder meer Vince MATHEUSSEN en Dirk HUYGENS zijn bedreven in deze materie en kunnen u hierin bijstaan.