Naast de klassieke intellectuele eigendomsrechten bestaat er sinds geruime tijd een parallelle beweging die uitgaat van minder rigide regels en een vrijer gebruik van creaties zoals software, tekst, foto’s, muziek, e.d. De klassieke slagzin “all rights reserved” verandert op die manier in “some rights reserved” (“open content”).
Eén van deze systemen is dat van Creative Commons. Deze organisatie uit de VS ontwikkelde in 2001 diverse licenties die, zeker in het begin, sterk op Amerikaanse leest geschoeid waren. Er werd echter in andere landen met lokale specialisten in auteursrecht samengewerkt om een wereldwijd gebruik van de CC-licenties mogelijk te maken en zo een goede aanvulling op klassiek auteursrecht te bieden.
Creative Commons is in feite een verzameling van gratis licenties die auteurs kunnen “plakken” aan hun auteursrechtelijk beschermd werk om gebruikers aan te geven in welke mate en op welke wijze er gebruik mag gemaakt worden van het werk in kwestie. Deze werkwijze kan gebruikt worden bij diverse soorten werken, doch is minder geschikt voor bijvoorbeeld software, waarvoor reeds andere nuttige “open source” alternativen werden ontwikkeld.
De CC-licenties variëren op enkele elementen, waarbij een licentie één of meer van deze elementen kan bevatten. Zo is er (i) de plicht tot naamsvermelding van de oorspronkelijke auteur, (ii) het verbod om het werk te gebruiken voor commerciële doeleinden, (iii) bij het gebruik maken moet het werk ongewijzigd bijven en (iv) afgeleide werken dienen verspreid te worden onder een soortgelijke licentie. Aan de hand van de gehanteerde elementen in een licentie kan de gebruiker opmaken welk concreet gebruik gemaakt mag worden van een werk met een dergelijke CC-licentie.
De vraag stelt zich of dergelijke “vrijere” licenties even afdwingbaar zijn als het klassieke auteursrecht. Auteurs die voor een CC-licentiëring kiezen, willen een ruimer gebruik toelaten van hun werk, doch wensen evenzeer dat er door gebruikers binnen de door hen uitgezette lijntjes gekleurd wordt. Is deze verwachting echter zo makkelijk oplosbaar
Het lijkt minder problematisch dan te verwachten valt, gelet op buitenlandse rechtspraak waar de CC-licentie reeds eerder rechtsgeldig geacht werd. Vooralsnog was er in België geen procedure bekend, doch hier kwam verandering in met een vonnis van 26 oktober 2010 van de rechtbank van eerste aanleg te Nijvel. Die veroordeelde een festivalorganisator uit Spa tot het betalen van een schadevergoeding van EUR 4.500,- aan zes artiesten omdat hij in een reclamespot een door deze artiesten gecomponeerd muziekstruk gebruikt had zonder acht te slaan op de CC-licentie die eraan vasthing.
Deze licentie voorzag immers in een verbod op een commercieel gebruik, een verbod om afgeleide werken te maken en een verplichte naamsvermelding. De festivalorganisator had het nummer echter in een 20 seconden durende radiospot ter promotie van zijn festival verwerkt, zonder vermelding van de auteurs, die zelfs niet op de hoogte waren en het per toeval ontdekten. Alleszins werden op deze manier alle restricties verbonden aan het nummer, genegeerd en wensten de auteurs hiervoor vergoed te worden.
De rechter oordeelde dat de CC-licentie rechtsgeldig was en in casu niet gerespecteerd, ofschoon bij het downloaden van het bewuste nummer voldoende duidelijk was voor de festivalorganisator dat er beperkingen verbonden waren aan het gebruik ervan.
Dit vonnis is een belangrijk gegeven voor de CC en soortgelijke licenties, daar het aangeeft dat in dergelijke gevallen, waar een vinger meer geboden wordt dan in het klassieke auteursrecht, het ook niet past een hele hand te willen nemen. Desalniettemin lijkt de vraag naar afdwinbaarheid niet volledig van de baan.. Juridisch gezien valt het correct gebruik van een werk middels dergelijke licentie af te dwingen, doch het soepeler toegelaten gebruik zal meer aanleiding geven tot discussies rond de concrete modatiteiten waaronder een werk mag gebruik worden.